Tanzimat Dönemi Sanatçıları

 

  İbrahim Şinasi (1826-1871) 

                                                          Tanzimat edebiyatının kurucularındandır.  Agâh Efendi ile birlikte ilk özel gazete Tercüman-ı Ahval’i çıkarmıştır. 

İlk töre komedisi ve ilk tiyatro eseri Şair Evlenmesi’ni yazmıştır. Tercüman-ı Ahval Mukaddimesinde ilk defa noktalama işaretlerini kullanmıştır. Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkarmıştır. Durub-ı Emsal-i Osmaniye adlı eseri ilk atasözleri sözlüğü ona aittir. Kamus-ı Osmaniye adlı sözlük İbrahim Şinasi aittir. La Fontain’in bazı çevirilerini yaptığı eseri Tercüme-i Manzume’dir. Şiirlerini Müntehabat-ı Eşar adlı eserde toplamıştır. Dilde sadeleşme hareketini başlatmıştır. Halk, vatan ve millet gibi kavramları ilk defa İbrahim Şinasi kullanmıştır. Türk edebiyatının Batılılaşmasında öncülük etmiştir.

          Ziya Paşa (1825 – 1880)

                                                         Önceleri Doğu kültürü ile eserler yazmış daha sonra Batı edebiyatına yönelmiştir. Eski Divan şiirini Tanzimat Döneminde devam ettiren tek sanatçıdır. Eserlerinde insan, hayat, kâinat gibi temaları işlemiştir. Toplumsal eserlerde yolsuzluk, rüşvet, adaletsizlik gibi konuları ele almıştır. Eserlerindeki bazı sözler atasözü niteliğindeki özlü bir üsluba sahiptir. Ali Paşa’ya Zafername adlı hicviye yazmıştır. Moliere’in Tartüffe adlı eserini hece ölçüsüyle Türkçeye çevirmiştir. Şiir ve İnşa makalesinde halk dilini ve halk şiirini savunmuştur. Harabat adlı divan şiiri antolojisinde klasik edebiyatı yüceltmiştir.

          Namık Kemal (1840-1888) 

                                                          Şinasi ile birlikte Paris’te Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkarmıştır. Sahnelenen ilk tiyatro eseri Vatan Yahut Silistre Namık Kemal’e aittir. Gazeteci, şair, fikir adamı ve muharrirdir. Osmanlıcılık düşüncesini savunmuştur. Ziya Paşa’nın yazmış olduğu Harabat adlı esere karşı Tahrib-i Harabat ve Takip adlı eserleri ile eskiye karşı yeniyi savunmuştur. “Sanat toplum içindir.” anlayışını benimsemiştir. Romantizm akımının etkisinde kalmıştır. Türk edebiyatında hürriyet kavramını ilk defa Namık Kemal kullanmıştır. Vatan, hürriyet, hukuk ve eğitim konularında Tanzimat döneminde en çok yazan sanatçıdır. Vatan şairi olarak bilinir. En ünlü eseri Hürriyet Kasidesi’dir. Sosyal konularda Zavallı Çocuk, Akif Bey ve Kara Bela eserlerini yazmıştır. Tarihsel konularda Vatan Yahut Silistre ve Celaleddin Harzemşah oyunlarını kaleme almıştır. İlk edebi Roman İntibah Namık Kemal’e aittir. İlk tarihi roman Cezmi Namık Kemal tarafından yazılmıştır.                              

      Ahmet Mithat Efendi (1844 – 1912)

                                                    Tercüman-ı Hakikat gazetesini kurmuştur. “Sanat toplum içindir.” görüşünü savunmuştur. Halkı aydınlatmak için yazdığı eserleri sonucunda Hace-i Evvel (ilk öğretmen) olarak anılmaktadır. Halka okuma zevkini aşılamıştır. Tarih, felsefe, fen, ziraat, iktisat ve edebiyat konularında birçok eser yazmıştır. Eserlerinde halkın anlayabileceği bir dil kullanmış ve edebi kaygı taşımamıştır. Diğer lakabı yazı makinesidir; birçok konuda 200’e yakın eser yazmıştır. Batı taklitçiliği, evlilik, kızların eğitimi gibi toplumsal konularla ilgilenmiştir. Günlük hayatı hikâye ve romanlarına taşımıştır. Yeniçeriler adlı eseri, ilk tarihi roman denemesidir. Letaif-i Rivayet adlı hikâye serisi Batılı anlamdaki hikâyenin öncüsü kabul edilir. Roman ve hikâyelerinde anlatım tekniği bakımından kusurludur. Romanlarını bir öğretmen edasıyla yazmış ve kimi zaman ansiklopedik bilgiler vermiştir.

Eserlerindeki karakterler tek yönlüdür, ya iyidir ya kötü.
Halka okuma yazma alışkanlığı kazandırmıştır. Tuna, İbret, Devir, Bedir, Ceride-i Askeriyye, Basiret, Tercüman-ı Hakikat gazetelerinde yazarlık yapmıştır.                                 

         Şemsettin Sami (1850 – 1904)  

                                                        Sırat ve Hadika gazetelerinde yazarlık yapmış Tercüman-ı Şark gazetesini çıkarmıştır. Galatasaray Spor Kulübü’nün kurucusu Ali Sami Yen’in babasıdır. Sabah gazetesinin kurucusu ve yazarıdır. Sözlük ve ansiklopedi alanında yaptığı çalışmalarla tanınmaktadır. Yazmış olduğu Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı roman Türk harfleriyle yazılan ilk Türkçe roman olarak kabul edilir. Robinson Crusoe ve Sefiller adlı romanları Şemsettin Sami Türkçeye çevirmiştir. İlk Türkçe – Fransızca sözlük olan Kamus-ı Fransevi, Şemsettin Sami tarafından yazılmıştır. İkinci Abdülhamit’ten iftihar madalyası almıştır. Kamus’ul Alam adlı ansiklopedi ile en popüler yazar olmuştur. Bugüne kadar yazılmış en geniş kapsamlı Arapça – Türkçe sözlük olan Kamus-ı Arabi Şemsettin Sami’ye aittir. İlk Türkçe sözlük Kamus-ı Türki, Şemseddin Sami tarafından yazılmıştır. Kutadgu Bilig ve Orhun Abideleri’nin izahlı çevirisini yaptığı çalışmalarla Türk kültürüne büyük katkı yapmıştır.                                

         Ahmet Vefik Paşa (1823 – 1891)                                                    

   Tanzimat döneminin en aydın sanatçılarından biridir.
Çevirileri ile ünlüdür. Moliere’in 16 eserini Türk edebiyatına kazandırmıştır. Moliere’den çevirdiği zor nikâh ve zoraki takip Türk tiyatrosunda sahnelenen ilk oyunlardandır.
Türk tiyatrosunu geliştirmiş ve halka tiyatroyu sevdirmiştir.
Sahneleme teknikleri üzerine çalışmış ve bir tiyatro kurmuştur.
Bursa Valiliği ve Milli Eğitim Bakanlığı yapmış, ders kitapları hazırlamıştır. Milli değerler ve Türkçülük akımı Ahmet Vefik Paşa ile başlamıştır. Lehçe-i Osmaniye adlı Anadolu Türkçesine ait ilk sözlüğü yazmıştır. Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Türk adlı eserini Çağataycadan Osmanlıcaya çevirmiştir.
Müntehabat-ı Durub-ı Emsal adlı atasözleri derlemesini kaleme almıştır. Fezleke-i Tarih-i Osmani adlı eseri ile Türk tarihinin Osmanlı’dan önce başladığını dile getirmiştir.                     

     Recaizade Mahmut Ekrem (1847 – 1914)                                      

   Milli Eğitim Bakanlığı yapmıştır. Tasvir-i Efkâr gazetesini yönetmiştir. Edebiyatın her alanında 30’a yakın eser yazmıştır.
“Sanat sanat içindir” anlayışını kabul etmiştir ve sanatı güzellik olarak tarif etmiştir. Süslü ve ağır bir dil kullanmıştır. Eserlerinde söyleyiş güzelliğine, inceliğe ve ahengi önem vermiştir. Yazmış olduğu Araba Sevdası, Türk edebiyatında ilk realist (gerçekçi) roman kabul edilir.
Şiirlerinde “kulak için kafiye” anlayışını benimsemiştir.
Eski ile yeni tartışmasında eskiyi savunan Muallim Naci’yi zemzeme ve Takdir-i Elhan adlı eserlerinde eleştirmiştir.
Ahmet İhsan Tokgöz ile birlikte Serveti Fünun dergisini çıkarmıştır ve Serveti Fünun akımına öncülük etmiştir.
İlk edebi bilgiler kitabı Talim-i Edebiyat Recaizade Mahmut Ekrem tarafından yazılmıştır. Üstat-ı Ekrem namı ile bilinir.                                        

     Abdülhak Hamit Tarhan (1852 – 1937)                                                  Tanzimat döneminde en gerçekçi yenileşme hareketine yürütmüştür. Türk şiirini Batılı anlayışa kavuşturmuştur. Eski şiir geleneğini şekil ve içerik yönünden yıkmıştır. Batılı nazım şekillerini başarı ile kullanmıştır. Modern edebiyatın kurucusu sayılan Abdülhak Hamit Tarhan “sanat sanat içindir” anlayışını benimsemiş ve romantizm akımından etkilenmiştir. Türk edebiyatında “Şair-i Azam” sıfatı ile bilinir. Edebiyatımızda aruz ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri Ezber, Abdülhak Hamit Tarhan aittir. Neşterden adlı eserin Türk edebiyatında hece ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseridir. Sahra adlı eseri Türk edebiyatındaki ilk pastoral şiirdir. Eşi Fatma Hanım’ın ölümü üzerine ünlü Makber adlı şiiri yazmıştır. Metafizik, ölüm, vatan, millet, doğa temalarını epik ve lirik bir üslupla kaleme almıştır. Salon edebiyatının kurucusu sayılır.Tezatlar şairi olarak bilinir.                            

       Sami Paşazade Sezai (1860 – 1936)                                                    Şura-yı Ümmet gazetesi yazarıdır.Elçilik yapmış, konakta yetişmiş kültürlü bir aydındır. “Sanat sanat içindir” anlayışını benimser. Edebiyatın birçok alanında eserler yazmış; şiirde romantizm, roman ve öyküde realizmin akımını benimsemiştir. İkdam ve Servet-i Fünun dergilerinde yazılar yazmıştır. Sergüzeşt ilk realist roman sayılır. Küçük Şeyler adlı hikâye eseri Tanzimat döneminin ilk hikâye kitaplarındandır.                              

       Muallim Naci (1.850 – 1893)                                                          Ahmet Mithat Efendi’nin kızı ile evli olan Muallim Naci, adını Tercüman-ı Hakikat gazetesindeki yazılarıyla duyurmuştur.

Eski-yeni tartışmalarında eskiyi savunmuştur. Mecmua-i Muallim dergisini çıkarmıştır. Divan Edebiyatı geleneğini sürdürerek göz için kafiye anlayışını benimsemiştir. Saadet gazetesindeki makaleleri ile Recaizade Mahmut Ekrem’e eleştirilerde bulunmuştur. Bu eleştirilerini Demodeme adlı kitapta toplamıştır.                                       

        Nabizade Nazım (1862 – 1893)                                                          Türk edebiyatında realist ve natüralist akımın ilk temsilcilerinden sayılır. Hazine-i evrak, Tercüman-ı Hakikat, Servet-i Fünun gibi birçok gazetede yazıları yayınlanmıştır. şairiyat adlı makalesinde şiirle ilgili düşüncelerini anlatmıştır. Köy konulu ilk natüralist roman Karabibik, Nabizade Nazım’a aittir. Zehra adlı eseri hem natüralist hem de psikolojik bir eserdir.